Amsterdam, 6 december 2024 – Op 1 januari 2025 treedt de nieuwe Aanwijzing zelfmelden, medewerking en zelfonderzoek in werking. Met deze Aanwijzing zet het Openbaar Ministerie de lijn door die met de SHV-schikking van 2021 werd ingezet. Tijdige melding en volledige medewerking door de onderneming wordt beloond met een korting van 25% op het bedrag van de schikking wanneer dit aan de gestelde criteria voldoet. Hiermee sluit het Openbaar Ministerie aan bij de internationaal gangbare praktijk, zoals onder meer verwoord in de US Sentencing Guidelines van de US Department of Justice in context van naleving van de Foreign Corrupt Practices Act (FCPA).
Zoals voormalig Deputy Attorney General Sally Q. Yates het verwoordde: “To be eligible for any cooperation credit, corporations must provide to the DOJ all relevant facts about individuals involved in corporate misconduct. The extent of cooperation credit depends on timeliness, thoroughness, speed and proactive nature of cooperation” (Individual Accountability for Corporate Wrongdoing, Yates Memorandum, 9 September 2015).
Aanwijzing
De publicatie van de Aanwijzing zelfmelden, medewerking en zelfonderzoek op 22 november 2024 volgt op de aanbieding van de laatste delen van de herziening Wetboek van Strafvordering aan de Tweede Kamer in oktober 2024 ten behoeve van parlementaire behandeling in 2025. Hierin is ook een voorstel opgenomen dat voorziet in de mogelijkheid van het treffen van een voorwaardelijke schikking door het Openbaar Ministerie met benoeming van een compliance monitor naar Amerikaans voorbeeld. Op veel weerstand in de Tweede Kamer zal dit laatste vermoedelijk niet stuiten omdat de regering hiertoe bij motie werd opgeroepen, volgend op ontstane commotie over de schikking met ING ter hoogte van 775 miljoen euro in 2018.
Een verduidelijking van het beleid van het Openbaar Ministerie bij afdoening van financieel economische criminaliteit mag niet beperkt blijven tot publicatie van de Aanwijzing zelfmelden, medewerking en zelfonderzoek. De komende herziening van het Wetboek van Strafvordering vergt ook aanpassing van de Aanwijzing hoge transacties 2020 om helderheid te bieden aan bedrijven over wat het na melding van een misstand verder te wachten staat. Hoe gaat het Openbaar Ministerie de effectiviteit van het corporate compliance programma toetsen? Worden hierover nog richtsnoeren gepubliceerd die vergelijkbaar zijn met de Evaluation of Corporate Compliance Programs guidelines van het US Department of Justice, Criminal Division? En wordt over de mogelijke inzet van een externe monitor ook nog bekend gemaakt welke methode, tijdpad en frequentie van rapporteren wordt verlangd naar Amerikaans voorbeeld?
Voorwaardelijke schikking
Het Openbaar Ministerie zal er op voorbereid moeten zijn dat bij een voorwaardelijke schikking de mogelijkheid van strafrechtelijke vervolging nog jaren blijft openstaan. Tussentijdse rapportages van de onderneming (of van een daartoe aangestelde compliance monitor) moeten dan inzicht verschaffen over de effectiviteit van bij de onderneming getroffen verbetermaatregelen. De betrokken officier van justitie blijft de onderneming dan dus langer volgen en zal indien nodig alsnog tot vervolging overgaan wanneer de bedrijfsleiding de beloofde beterschap niet weet waar te maken. De beoogde investering in preventie vergt in dat geval dus een forse, gezamenlijke inspanning van alle betrokken partijen.
Uiteraard laat dit de mogelijkheid onverlet om daarnaast ook de bestuurders van de betrokken onderneming persoonlijk aansprakelijk te houden voor gemaakte ernstige, toerekenbare tekortkomingen. Ook in dit opzicht kan de Verenigde Staten als voorbeeld dienen. De opvolger van DoJ Deputy AG Sally Yates citerend: “the Department’s number one priority is individual accountability [ ] . Whether wrongdoers are on the trading floor or in the C-suite, we will hold those who break the law accountable regardsless or their position, status, or seniority.”(Lisa Monaco, Speech on Corporate Criminal Enforcement, 20 September 2022). Laat het vooral een aansporing zijn om werk te maken van preventie. Een integere bedrijfscultuur vraagt om doorlopend onderhoud, óók zonder dat zich strafbare feiten hebben voorgedaan.
Transparency International Nederland
Een vraag die bij veel organisaties leeft is: wat gebeurt er nou eigenlijk wanneer een organisatie intern corruptie of fraude ontdekt? Transparency International Nederland is blij dat er met deze Aanwijzing meer duidelijkheid wordt gegeven over de achtergrond en voorwaarden van het zelfmeldproces. Dit kan een deel van de angst en onzekerheid over de gevolgen bij organisaties wegnemen. Het uiteindelijke doel moet zijn om organisaties aan te sporen zelf met hun integriteit bezig te zijn. Zo kunnen ze strafrechtelijk onderzoek voorkomen door misstappen te melden. Een transactiekorting bij een schikking is daarbij voor elke organisatie een gunstigere uitkomst dan verschijnen in de rechtbank. Het instrument kan op die manier een zelfregulerend effect hebben welke de integriteitsstandaard voor bedrijven onderling verhoogd. Onder de streep zorgt zelfmelden en zelfonderzoek daarbij voor een lastenvermindering bij het Openbaar Ministerie, terwijl meer fraude en corruptie wordt gemeld en onderzocht.
Download de working paper van Transparency over zelfmelden en zelfonderzoek door bedrijven bij fraude en corruptie hier.
Door: Michael van Woerden, founder van DeComplianceMonitor en lid van Transparency International Nederland