Amsterdam, 19 december 2024 – Tijdens het commissiedebat op 3 december over de bescherming van klokkenluiders schetste Minister Uitermark van Binnenlandse Zaken diverse verwachtingen voor 2025 en deed zij meerdere toezeggingen. Sandra Palmen, Michiel van Nispen en Glimina Chakor stelden kritische vragen aan de minister. Hieronder volgt een overzicht van wat we in 2025 kunnen verwachten.
Voorjaarsbrief
In het voorjaar van 2025 komt de minister met een stand-van-zakenbrief waarin zes belangrijke onderwerpen worden behandeld. Met deze stand-van-zakenbrief biedt Minister Uitermark hopelijk een duidelijk overzicht van de inspanningen om klokkenluiders beter te beschermen en te ondersteunen. De brief wordt in het voorjaar van 2025 verwacht en zal belangrijke stappen schetsen voor de toekomst van het klokkenluidersbeleid in Nederland. Een van de zes onderwerpen is de mogelijke verkenning van een fonds voor klokkenluiders. Hierbij wordt gekeken naar verdere mogelijkheden en financieringsopties, waaronder het benutten van potentiële boeteopbrengsten.
Daarnaast belooft de brief een update te geven over de Initiatiefnota Omtzigt. De vijftien voorstellen uit deze nota worden behandeld, met een overzicht van de huidige stand van zaken en de voortgang op elk punt.
Sanctie- en handhavingsbevoegdheden Huis voor Klokkenluiders
Een ander belangrijk onderwerp is de uitbreiding van de sanctie- en handhavingsbevoegdheden van het Huis voor Klokkenluiders. De minister zal onderzoeken of bepaalde bevoegdheden, zoals het opleggen van sancties, alvast via een Algemene Maatregel van Bestuur in werking kunnen treden. Dit zou het Huis op kortere termijn meer tanden geven bij het handhaven van meldprocedures en het beschermen van klokkenluiders.
Ook de samenwerking tussen bevoegde autoriteiten zal aandacht krijgen in de brief. Het gaat hierbij om de onderlinge informatie-uitwisseling tussen het Huis voor Klokkenluiders en andere autoriteiten. De minister benadrukt het belang van informatie-uitwisseling tussen het Huis voor Klokkenluiders en andere autoriteiten, maar ziet geen rol voor het huis als centrale of coördinerende autoriteit. Volgens de minister past dit niet binnen het huidige stelsel, vanwege de hiërarchische complicaties die dit zou opleveren.
Veilig werkklimaat
De laatste onderwerpen die zouden worden besproken in de brief gaan over het belang van een open werkcultuur en de uitbreiding van de lopende campagne daarop, zowel als het meer bekend maken van voorzieningen zoals juridische en psychosociale ondersteuning voor klokkenluiders. De lopende campagne “Veilig werkklimaat” wordt verder uitgebreid, met specifieke aandacht voor het stimuleren van een cultuur waarin misstanden tijdig en veilig kunnen worden gemeld. Juridische ondersteuning via de Raad voor Rechtsbijstand en psychosociale hulp via Slachtofferhulp Nederland zijn al beschikbaar, maar worden volgens de minister nog onvoldoende benut. In de periode van 1 februari 2024 tot 1 september heeft het huis hiervoor dertien doorverwijzingsbrieven afgegeven. Samen met het Huis voor Klokkenluiders moet er worden gewerkt aan maatregelen om deze voorzieningen beter onder de aandacht te brengen.
Verruiming begrip misstand
Er klinkt vanuit verschillende autoriteiten, zoals de FNV en Transparency International Nederland, steeds luider de roep om de reikwijdte van het begrip ‘misstand’ te verruimen en de vereiste dat het maatschappelijk belang in het geding moet zijn te schrappen. Op dit moment lopen veel melders het risico geen bescherming te krijgen tegen benadeling, omdat vaak niet met zekerheid kan worden vastgesteld of hun melding daadwerkelijk elementen van ‘maatschappelijk belang’ bevat. Er loopt een SEO-onderzoek naar de invoering van de Wet bescherming klokkenluiders waarin dit onderwerp specifiek aan bod komt. Voordat minister Uitermark hier verder op ingaat, wil ze eerst wachten op resultaten van het lopende SEO-onderzoek naar wat voor effecten dit zal hebben. Het is te hopen dat er gehoor wordt gegeven aan de oproep om de reikwijdte van het begrip ‘misstand’ te verruimen en meer duidelijkheid te verschaffen over de definitie van ‘maatschappelijk belang’. Dit zou een waardevolle stap zijn in het versterken van de bescherming van klokkenluiders.