Miljarden dollars verdwijnen jaarlijks uit overheidsfondsen, geld dat bedoeld is voor scholen, ziekenhuizen en infrastructuur. Dit gestolen geld verdwijnt via complexe netwerken van buitenlandse rekeningen, luxe vastgoed en anonieme vennootschappen naar de financiële centra van de wereld. Het resultaat? Landen blijven achter met ondermijnde publieke diensten, terwijl de bevolking opdraait voor de kosten.  Helaas speelt ook Nederland een faciliterende rol bij het wegsluizen van steekpenningen uit Afrika.

Ontwikkelingslanden verliezen naar schatting elk jaar tussen de 20 en 40 miljard dollar aan corruptie. Deze enorme bedragen hadden armoede kunnen bestrijden en publieke voorzieningen kunnen verbeteren. In plaats daarvan vinden opbrengsten van corruptie een “veilige haven” in de financiële centra van de wereld.

Transparency International (TI) vond meer dan 3,7 miljard dollar aan corruptiegelinkte Afrikaanse bezittingen verborgen in financiële centra en belastingparadijzen zoals de Britse Maagdeneilanden, Panama, maar ook de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Hoewel dit al gigantische bedragen zijn, vormen ze slechts het topje van de ijsberg.  Alleen publiek toegankelijke activa zijn namelijk meegenomen. Bijna 80 procent van deze bezittingen bevindt zich in het buitenland, vaak ver weg van het land waar de corruptie plaatsvond.

Waar komt “dirty money” terecht?

Veel van dit gestolen geld zijn verborgen via anonieme vennootschappen, luxe onroerend goed en bankrekeningen. Deze structuren bieden corrupte individuen anonimiteit, waardoor het moeilijk is om de werkelijke eigenaren te traceren. De Britse Maagdeneilanden (BVI), Panama en de Seychellen behoren tot de meest gebruikte locaties voor het oprichten van deze schimmige bedrijven.

Onroerend goed speelt in een derde van de gevallen een centrale rol bij het witwassen van gestolen geld. TI identificeerde 121 eigendommen met een totale waarde van minstens 560 miljoen US dollar. Luxe vastgoed in landen zoals de Verenigde Staten, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk blijven een aantrekkelijke investering voor corrupte actoren. Mazen in de wet maken het mogelijk vastgoed via offshore bedrijven te kopen zoner de eigenaar te onthullen.

De Verenigde Staten voeren de lijst aan, met een geschatte waarde van 178 miljoen dollar aan vastgoed dat is aangekocht met verduisterde fondsen. Vooral New York, Californië en Florida zijn populaire bestemmingen. Zo verborg een Nigeriaanse zakenman een landhuis van 25 miljoen dollar door complexe die complexe bedrijfsstructuren. In Frankrijk en het VK zorgen vergelijkbare mazen in de wetgeving ervoor dat eigendommen anoniem kunnen worden aangekocht. Zelfs recente transparantiehervormingen, zoals het verplichte UBO-register in het VK, zijn eenvouding te omzeilen via  offshore trusts.

Anonieme Vennootschappen en Trusts als Schuilplaats

Anonieme bedrijven en trusts vormen de perfecte dekmantel voor corrupte individuen. Vooral in rechtsgebieden met strenge geheimhoudingsregels zoals de Britse Maagdeneilanden, Panama en de Seychellen. Politiek prominente personen (PEP’s) gebruiken deze constructies om hun belangen te verbergen en corruptie te vergemakkelijken. Vaak dienen deze bedrijven als instrument om staatsfondsen te verduisteren of belangenconflicten te verdoezelen. Een bekend voorbeeld is Isabel dos Santos, de dochter van de voormalige Angolese president. Ze manipuleerde de verkoop van de aandelen in het bedrijf van het Angolese staatsoliemaatschappij Sonangol aan een Nederlands bedrijf dat eigendom was van haar man.

Wat moet er gebeuren?

Het aanpakken van grensoverschrijdende corruptie vereist maatregelen die gericht zijn op meer transparantie, strengere regelgeving en effectieve internationale samenwerking. Een eerste stap is het creëren van transparantie over eigendom van activa. Alle bezittingen, of het nu gaat om bedrijven, onroerend goed, bankrekeningen of luxe goederen, moeten geregistreerd worden bij overheidsinstanties. Publieke registers die toegang bieden tot deze informatie zijn essentieel voor journalisten, maatschappelijke organisaties en bevoegde autoriteiten. Dit is in Nederland echter nog steeds niet in orde.

Samen met Malta en Cyprus is Nederland het enige land binnen Europa waarvan het UBO-register twee jaar na de uitspraak van de rechter van het Europees Hof van Justitie nog steeds niet volledig toegankelijk is. Het register is niet meer toegankelijk voor journalisten en maatschappelijke organisaties terwijl partijen met een legitiem belang volgens de uitspraak toegang zouden moeten hebben tot het register. Vrije toegang voor journalisten en maatschappelijke organisaties is essentieel voor hun rol bij het voorkomen en aanpakken van het witwassen van geld en daarmee samenhangende misdrijven. Eerder dit jaar riepen wij minister van Weel op tot meer transparantie en intensiever toezicht op brievenbusfirma’s.

Verantwoordelijkheid van poortwachter

Daarnaast moeten poortwachters zoals makelaars, advocaten en accountants verantwoordelijk gehouden worden voor hun rol in het faciliteren van witwassen. Zij moeten onderworpen worden aan strikte antiwitwasregels, met serieuze sancties bij overtredingen. Dergelijke tussenpersonen moeten verplicht worden om de uiteindelijke begunstigden van hun klanten met rechtspersoonlijkheid te identificeren, due dilligence uit te voeren en verdachte transacties voor te leggen aan een onafhankelijke financiële inlichtingeneenheid.

Verder is het versterken van financiële inlichtingeneenheden noodzakelijk. Financiële inlichtingeneenheden hebben toegang tot gegevens en middelen nodig om verdachte transacties vroeg te ontdekken. Ook internationale samenwerking tussen rechtshandhavingsinstanties is cruciaal, zodat gestolen fondsen sneller opgespoord en teruggegeven kunnen worden aan getroffen landen.

Nederland moet een leidende rol aannemen in de strijd tegen grensoverschrijdende corruptie door zijn eigen transparantieregels en antiwitwasbeleid drastisch te verbeteren. Het is cruciaal dat het UBO-register volledig toegankelijk wordt gemaakt voor journalisten, maatschappelijke organisaties en bevoegde autoriteiten, zoals door het Europees Hof van Justitie is bepaald. Daarnaast moet Nederland zijn toezicht op brievenbusfirma’s versterken en de rol van poortwachters zoals advocaten, accountants en makelaars strenger reguleren door hen aan strikte antiwitwasverplichtingen te onderwerpen. Met krachtige maatregelen op nationaal niveau kan Nederland niet alleen zijn eigen financiële stelsel beschermen, maar ook bijdragen aan de mondiale strijd tegen corruptie en witwassen.