Nederland verliest een punt in de Corruption Perceptions Index (CPI) en zakt van plaats 8 naar 9

Nederland is in 2024 opnieuw een punt kwijtgeraakt in de Corruption Perceptions Index (CPI) van Transparency International, wereldwijd de meest gebruikte ranglijst om corruptie in de publieke sector in kaart te brengen. Hoewel Nederland nog net in de top 10 blijft staan, daalt ons land dit jaar van plaats 8 naar 9. Transparency International Nederland roept de regering-Schoof op maatregelen te nemen.

Klik hier voor de volledige resultaten van de Corruption Perceptions Index 2024 (Engels)

Negatieve trend

Sinds de inceptie van de Corruption Perceptions Index in 2000 staat Nederland in de top 10: in 2012 stond ons land op de 7^de plaats, sinds 2017 op de 8^ste en nu op plek 9.

Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland: “Aan kleine veranderingen in de score kun je geen grote conclusies verbinden, maar dat de trend precies de verkeerde kant opgaat is wel degelijk significant. In de afgelopen 12 jaar is Nederland geleidelijk gezakt van 84 naar 78 punten, onze laagste score ooit. Nederland moet nu echt afscheid nemen van de illusie dat wij onze zaakjes zo goed op orde hebben dat we zelfgenoegzaam achterover kunnen leunen”.

Nederland haalde in 2024 haar laagste score ooit in de Corruption Perceptions Index

De negatieve trend geldt overigens niet alleen voor ons land: meer dan een kwart van de 180 onderzochte landen behaalde in 2024 de laagste score ooit, waaronder onze buurlanden België en Duitsland, maar ook landen die traditioneel samen met Nederland in de top van de index staan, zoals Noorwegen en Zweden. Slechts één EU-land haalde in 2024 haar hoogste score ooit: Litouwen, met 63 punten.

Punten van zorg voor Nederland

De Corruption Perceptions Index is gebaseerd op het werk van verschillende onafhankelijke onderzoeksinstellingen wiens oordeel wordt gemiddeld om te komen tot een score tussen de 0 (volledig corrupt) en 100 (volledig vrij van corruptie). Onderzoekers noemen meerdere punten van zorg voor Nederland:

• De overheid deelt niet graag informatie met media en maatschappij en ook laat de capaciteit van de parlementaire controle te wensen over. Nederland kent een bestuurscultuur waarin informatie snel wordt afgeschermd, wat controle bemoeilijkt.
• De georganiseerde misdaad kan niet bestaan zonder corruptie, bijvoorbeeld voor het verkrijgen van noodzakelijke vergunningen voor witwasoperaties, valse identiteitsbewijzen of het wegkijken bij handhaving. Dit zorgt voor omkoping, bedreiging en intimidatie van ambtenaren om hen te bewegen hun positie te misbruiken. De druk vanuit de onderwereld op bestuurders en ambtenaren wordt steeds sterker ervaren en de vrees is dat hier vooral op lokaal en provinciaal niveau onvoldoende weerbaarheid tegen bestaat. Ook journalisten melden een toenemende dreiging vanuit de onderwereld.
• Het vertrouwen van de bevolking in de Nederlandse overheid is al langer een punt van zorg, onder meer doordat de overheid zelf te weinig respect lijkt te hebben voor het democratisch proces: aangenomen wetten worden regelmatig niet of onvolledig uitgevoerd.
• Nederland luistert onvoldoende naar instellingen zoals de anti-corruptiewaakhond van de EU, GRECO, en de Raad van Europa, wanneer zij oproepen tot verbetering op het gebied van politieke integriteit, controle op de financiering van politieke partijen en de bescherming van klokkenluiders, hoewel op dit laatste punt wel enige verbetering wordt geconstateerd. Ook de gebrekkige controle van de lobbysector en haar verwevenheid met de politiek blijft in Nederland, meer dan in andere landen, een punt van zorg. Nederland kent geen lobbyregister en bewindspersonen geven niet of nauwelijks openheid over hun contacten met vertegenwoordigers van deelbelangen, ondanks dat de Tweede Kamer hier al meermaals voor heeft gepleit.

Transparency roept kabinet op tot actie: “Het ontbreekt aan politieke wil”

Transparency International Nederland roept het kabinet-Schoof op de verslechterde positie van Nederland aan te grijpen om alsnog actie te ondernemen om transparantie en afrekenbaarheid van politiek en overheid te vergroten. In het regeerprogramma sprak de regering de ambitie uit om vertrouwen te herstellen, maar tot dusver heeft dit nog niet geleid tot concrete actie.

Transparency-directeur Lousewies van der Laan: “Bij het aantreden van dit kabinet spraken de coalitiepartijen de wens uit om vertrouwen terug te winnen. We weten dat de CPI een belangrijk instrument is voor het internationale bedrijfsleven bij het nemen van investeringsbeslissingen. Wanneer de dalende trend doorzet en Nederland volgend jaar haar positie in de top 10 van de CPI zou verliezen, dan heeft dat direct consequenties voor de reputatie van ons land. Dat alleen al zou voor elk kabinet dat het beste voor heeft met Nederland, aanleiding moeten zijn om werk te maken van het versterken van de politieke integriteit en het weerbaarder maken van de publieke sector tegen de invloed van de georganiseerde misdaad”.

Zwakke punten aanpakken

Het land dat Nederland heeft ingehaald in de top 10 van de ranglijst, is Luxemburg. Dit land heeft haar zwakke punt – het bankgeheim – deels opgelost. Van der Laan: “Het kabinet-Schoof zou een voorbeeld aan Luxemburg moeten nemen en juist moeten inzetten op de verbetering van onze zwakke plekken. Dat kan ook heel goed: de invoering van een Rijksbreed lobbyregister of sancties voor politici die te snel gaan lobbyen voor het bedrijfsleven zijn technisch eenvoudige maatregelen. Wat nodig is, is politieke wil. Het kabinet-Schoof moet nu laten zien wat het waard is op dit punt, want tot dusver stelt het nogal teleur.”

Stagnatie in bestrijding corruptie bedreigt levensomstandigheden wereldwijd

Niet alleen in Nederland, maar ook wereldwijd is de situatie zorgelijk. In het afgelopen decennium zijn er meer landen waar corruptie in de publieke sector is toegenomen dan afgenomen. Een paar opvallende gegevens uit de index:

• Nog altijd haalt meer dan tweederde van de 180 onderzochte landen minder dan 50 punten, wat duidt op grote corruptie-problemen. Door deze wijdverbreide corruptie stagneert de verbetering van de leefomstandigheden van miljarden mensen: vooruitgang op het gebied van mensenrechten, klimaat, armoedebestrijding, gezondheidszorg en onderwijs wordt door corruptie ernstig gehinderd.
• Ook de aanpak van klimaatverandering, dat het leven, het welzijn en de welvaart van miljarden mensen bedreigt, stagneert doordat geld dat bedoeld is voor het tegengaan van uitstoot en het beschermen van kwetsbare delen van de bevolking wordt gestolen. Lousewies van der Laan: “Een effectieve bestrijding van klimaatverandering is niet mogelijk zonder een effectieve bestrijding van corruptie. Het aanpakken van corruptie is letterlijk van levensbelang en zou de hoogste politieke prioriteit moeten zijn, zeker nu we zien dat de bestrijding van corruptie wereldwijd stagneert”

Sterke correlatie tussen gebrek aan democratie en aanwezigheid van corruptie

Een van de sterkste statistische verbanden in de Corruption Perceptions Index is dat tussen een gebrek aan democratie en de aanwezigheid van corruptie. Gemiddeld scoren volledige democratieën 73 punten, terwijl autoritaire regimes gemiddeld niet verder komen dan 29 punten. Lousewies van der Laan: “Het mooie van democratie is dat wie de macht heeft, kan worden afgerekend op resultaten. Democratische leiders hebben belang bij het tegengaan van corruptie, terwijl het eerste belang van machthebbers in autocratische landen vaak ligt bij zelfverrijking. Dit is precies de reden waarom Transparency ook in Nederland hamert op transparantie en afrekenbaarheid als regel, bijvoorbeeld als het gaat om de lobby van het grote bedrijfsleven richting de politiek en de privébelangen van politici”.