Corruptie gaat vaak onbetwist wanneer mensen er niet over praten. De verklaringen van getuigen bieden onschatbare inzichten in corruptie, en zijn krachtige instrumenten ter bestrijding hiervan. Maar in sommige landen kan het aankaarten van misstanden hoog persoonlijk risico met zich meebrengen – vooral als er weinig wettelijke bescherming is tegen ontslag, vernedering of zelfs fysiek misbruik. Controles op laster en onvoldoende onderzoek van meldingen kunnen personen afschrikken om zich uit te spreken.

Klokkenluiders zullen misstanden op de werkplek minder snel melden wanneer hun werkgevers geen duidelijke interne klokkenluidersregeling en procedure verschaffen. Bovendien brengt klokkenluiden in sommige milieus connotaties van verraad met zich mee, in plaats van dat meldingen worden gezien in het algemeen belang. Uiteindelijk verliezen samenlevingen, instellingen en burgers wanneer er niemand bereid is om zich uit te spreken tegen corruptie.

TI zet zich wereldwijd in voor de bescherming van klokkenluiders. Ook in Nederland is klokkenluiden een belangrijk agendapunt. Recente schandalen vergroten de druk op organisaties om transparant te zijn en orde op zaken te stellen. Mensen die misstanden durven aankaarten, zoals klokkenluiders, dienen te worden beschermd. Tot op heden blijkt dit vaak niet goed geregeld, met het vreselijke voorbeeld van Arthur Gotlieb (Nederlandse Zorgautoriteit) als bewijs.

TI-NL wil de positie van klokkenluiders verbeteren. Zij kunnen immers bijdragen aan een transparantere wereld, waarin misstanden worden opgelost in plaats van weggestopt.

Klokkenluiders zijn van onschatbare waarde bij het blootleggen van corruptie, fraude en wanbeheer. Vroege openbaring van een misstand of het risico hiervan kan de schending van mensenrechten voorkomen en draagt bij aan een gezonde rechtsstaat.

Helaas bestaat er nog altijd angst om een misstand te melden vanwege de desastreuse gevolgen die het kan hebben voor de melder. Maar liefst 80 procent van de klokkenluiders krijgt te maken met negatieve consequenties voor werk en inkomen. Ook kan er angst zijn voor eventuele juridische gevolgen na het naar buiten brengen van een misstand.

Om die angst weg te nemen, is er een veilige meldcultuur nodig. Dit kan potentiële melders over de streep trekken om toch (het vermoeden van) een misstand aan te kaarten. Op deze manier komen er meer incidenten aan het licht, wat bij kan dragen aan het voorkomen van misstanden in de toekomst. Klokkenluidersbescherming stimuleert mensen om het risico te nemen zich uit te spreken tegen corruptie. Anoniem kunnen melden is hierbij van cruciaal belang, want alleen met de garantie van anonimiteit is individuele benadeling volledig uit te sluiten.

In het kader van klokkenluidersbescherming zet Transparency International Nederland zich al jaren in voor een betere bescherming van melders, een veilige meldcultuur en heldere meldprocedures. TI-NL heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het vormgeven van de richtlijn binnen de Europese Unie, én heeft recentelijk een grote mijlpaal bereikt met een nieuwe wet ter bescherming van klokkenluiders in Nederland.

In februari 2023 is de nieuwe wetgeving – de Wet Bescherming Klokkenluiders – in werking getreden, waardoor de rechtspositie van klokkenluiders verder is versterkt. De wet brengt een aantal positieve veranderingen met zich mee: de beschermingsmaatregelen zijn uitgebreid en er zitten strengere eisen aan de meldprocedure. Zo is het benadelingsverbod uitgebreid waardoor het alle melders in bescherming neemt en is het voortaan aan de werkgever om aan te tonen dat een beschuldiging al dan niet waar is.

De Wet Bescherming Klokkenluiders verplicht (uiteindelijk) alle werkgevers waar tenminste 50 mensen werken om zich te houden aan de nieuwe eisen. Nu de nieuwe wet er is, is er hoop op verbetering, maar er zal in de praktijk nog veel moeten veranderen voordat de bescherming effectief kan worden verklaard. Het zal er dus op aan komen hoe de nieuwe wettelijke bepalingen zullen worden nageleefd in de praktijk.

TI-NL heeft verschillende projecten en onderzoeken lopen rondom de verschijning van corruptie in Nederland. Het project klokkenluidersbescherming zet zich in voor een versterkte positie en betere bescherming van klokkenluiders die misstanden (zoals fraude en corruptie) aankaarten. Het project, gefinancierd door Stichting Democratie & Media, loopt van mei 2021 tot en met mei 2023.

In 2019 heeft de EU een baanbrekende richtlijn aangenomen om klokkenluiders in heel Europa te beschermen. TI-NL heeft internationaal gelobbyd in Brussel om deze omslag te helpen bewerkstelligen. De EU-klokkenluidersrichtlijn biedt een sterke basis voor EU-lidstaten om een robuuste bescherming van klokkenluiders te realiseren. Nu komt het aan op de juiste implementatie van de richtlijn door de individuele lidstaten.

Van 2020 tot heden heeft TI-NL het lobbyen voortgezet binnen de Nederlandse politiek. TI-NL heeft vele jaren ervaring in pleitbezorging en probeert onze beleidsmakers bij te sturen om te zorgen voor robuuste wetgeving ter bescherming van klokkenluiders.

Het afgelopen jaar, in 2022, hebben we grote stappen kunnen maken richting de wijziging van de Nederlandse klokkenluiderswetgeving. De verbeteringen moeten klokkenluiders niet alleen beter beschermen tegen benadeling, maar hen ook aanmoedigen om misstanden te melden. TI-NL heeft met stakeholders om tafel gezeten over de implementatie van de richtlijn in Nederland. Tijdens een persoonlijk gesprek met de Minister van Binnenlandse Zaken en haar ambtenaren eind maart 2022 heeft TI-NL aangedrongen op een effectieve implementatie van de Richtlijn en concrete handvaten gegeven voor het verbeteren van de wet. Ook heeft TI-NL deelgenomen als expert bij twee rondetafelgesprekken in de Tweede Kamer. Verder hebben we gesproken met Kamerleden, werkgevers- en werknemersorganisaties, het Huis voor Klokkenluiders, de wetenschap, de private sector en natuurlijk klokkenluiders zelf.

Begin 2023 is de nieuwe Wet bescherming klokkenluiders aangenomen. Veel van de moties en amendementen waarop TI-NL input had geleverd, zijn uiteindelijk aangenomen en van onze tien aanbevelingen zijn er vijf overgenomen in de uiteindelijke wet. TI-NL zal dit jaar guidelines opstellen die dienen als handreiking voor werkgevers om effectief meldbeleid te implementeren dat voldoet aan de nieuwe wettelijke eisen. Dit zal een herziene editie worden van de Speak Up guidelines die we in 2020 uitbrachten.

Ten slotte onderzoekt TI-NL in 2023 de meldregelingen van 100 organisaties in de private sector in Nederland. Het onderzoek richt zich op vier grote sectoren: energie, handel, financiën en industrie. Eind 2023 zal hier een onderzoeksrapport over verschijnen dat inzicht geeft in de huidige kwaliteit van klokkenluidersbescherming binnen deze organisaties. Hieruit zal blijken waar nog verbetering nodig is, maar ook welke best practices al worden toegepast op het gebied van klokkenluidersbescherming in de private sector. Het gaat om een vergelijkend onderzoek van Whistleblowing Frameworks 2019.