Nederland heeft een scheefgegroeide lobbycultuur waarin maar liefst 44% van de ex-bewindslieden in enige vorm lobbyist wordt, terwijl er nauwelijks regels zijn om transparantie, integriteit en gelijkwaardige toegang tot de macht te waarborgen. Hierdoor voldoen de heersende normen niet aan de eisen van de moderne democratie. Dit stelt Transparency International Nederland op basis van haar onderzoek Lifting the lid on lobbying, dat vandaag is gepubliceerd.

Het afgelopen jaar heeft Transparency International onderzoek gedaan naar de Nederlandse lobbypraktijk; dit is een vervolg op haar onderzoek uit 2015. De conclusie is dat er, ondanks veel discussie over de verwevenheid van lobby en politiek, nauwelijks iets is verbeterd sinds de laatste publicatie.

In het rapport Lifting the lid on lobbying zijn de bestaande wetgeving, verscheidene beleidsdocumenten van ministeries en de gedragscodes van beroepsorganisatie van de public affairs-sector vergeleken met 65 criteria die Transparency International wereldwijd gebruikt en die zijn opgesteld op basis van de internationale OESO-standaarden voor transparantie en integriteit.

Zwakke plek van de Nederlandse democratie
Zoals ook internationaal al is opgemerkt door de instellingen die het onderzoek doen voor de vorige maand gepubliceerde Corruption Perception Index van Transparency International zit de zwakke plek wat betreft integriteit in Nederland vooral bij een slechte of ontbrekende regulering van de politieke lobby en een politieke cultuur waarin politici gemakkelijk overstappen van een positie van verantwoordelijkheid naar de sectoren die zij eerder zelf hebben gereguleerd. De verwevenheid tussen de public affairs-sector en de Nederlandse politiek is groot.

“Niet zomaar een beeld”
Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland, concludeert dat Nederland een serieus probleem heeft: “Het beeld bestaat dat een elite in de Nederlandse politiek elkaar onderling baantjes toespeelt. Uit ons onderzoek blijkt dat dit niet zomaar een beeld is, maar dat de draaideur tussen politiek en lobby buitengewoon soepeltjes draait. Wij vragen alle partijen in Den Haag om bij zichzelf te rade te gaan of zij dit wenselijk achten”.

Het stokt in de uitvoering
De afgelopen jaren is er veel discussie geweest over lobby, integriteit en de befaamde draaideur, maar dit heeft niet geleid tot veel verandering in regulering of cultuur. Zelfs waar de Tweede Kamer zich expliciet heeft uitgesproken voor verbetering stokt dit in de praktijk door een ontbrekende of zeer minimalistische uitvoering.

Lobbyparagraaf uitgehold
Dit laatste is bijvoorbeeld duidelijk bij de lobbyparagraaf, waarin de regering hoort vast te leggen met welke lobbyisten er contact is geweest bij de totstandkoming van een nieuwe wet. Op deze manier moeten het Parlement en het publiek inzicht krijgen wie er invloed hebben gehad bij de totstandkoming van beleid.

Bij een kwart van de wetsvoorstellen wordt de door de Kamer gevraagde voetafdruk simpelweg achterwege gelaten en bij vrijwel alle overige wetsvoorstellen wordt volstaan met een eenvoudige samenvatting van deelnemers aan een formele online raadpleging (internetconsultatie). Transparency International beschouwt dit echter als een invulling voor de vorm: in een echte lobbyparagraaf dienen alle actoren te worden meegenomen, zowel formele als informele contacten. Omdat dit nooit gebeurt bestaat de lobbyparagraaf feitelijk niet.

Intrekken parlementaire pas
Van de aanbevelingen die Transparency International heeft gedaan in het rapport uit 2015 is er slechts één overgenomen: de intrekking van de parlementaire pas (lobbypas) waarmee ex-politici automatisch een leven lang toegang hielden tot het Kamergebouw. De cultuur waarin het vanzelfsprekend is dat politici na bijvoorbeeld een ministerschap of staatssecretariaat overstappen naar de lobbysector is echter nog niet veranderd.

De volgende stap in de loopbaan
Van der Laan: “De kiezer moet weten dat de mensen die hem of haar vertegenwoordigen in regering of parlement hun keuzes maken op basis van een politiek programma, ideeën en idealen en dat ze niet in de nadagen van hun politieke carrière eerst en vooral bezig zijn met de volgende stap in hun loopbaan. Het systeem en de politieke cultuur in Nederland zet de deur voor twijfel daarover echter wagenwijd open. Die schijn van belangenverstrengeling moet wat ons betreft worden weggenomen”.

Aanbevelingen
In het rapport doet Transparency International een aantal concrete aanbevelingen die direct zouden leiden tot betere regulering en die zouden helpen een begin te maken met de noodzakelijke cultuuromslag. Deze aanbevelingen omvatten onder meer invoering van een lobbyregister voor overheid en Parlement, daadwerkelijke invoering van een lobbyparagraaf bij nieuwe wetgeving, een bindende afkoelperiode voor bewindslieden die willen overstappen naar de lobbysector, organisatie van meer actieve consultatie van verschillende stemmen zodat niet alleen de best georganiseerde en meest kapitaalkrachtige belangen worden gehoord, een onafhankelijke toezichthouder voor naleving van deze regels, een vertrouwenspersoon voor politici die worstelen met ethische afwegingen en een wettelijk handhaafbare gedragscode voor lobbyisten.

Het volledige rapport Lifting the lid on lobbying is vanaf nu te downloaden via https://transparency.nl/lobby